ADHD u dorosłych i dzieci – jak to rozpoznać i leczyć?

Czym jest ADHD?

Terminem ADHD określa się zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi. To najczęściej występujące zaburzenie neurorozwojowe w wieku dziecięcym. ADHD, czyli Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder, jest związane z innym funkcjonowaniem mózgu. Zazwyczaj wykrywane jest w dzieciństwie, a najsilniejsze symptomy zaburzenia objawiają się między 6. a 9. rokiem życia, choć zdarza się również diagnozowanie ADHD u dorosłych.

Skąd się bierze?

Za przyczynę ADHD uznaje się nieprawidłowości związane z funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego. Poszczególne struktury mózgu rozwijają się arytmicznie. Co więcej, ADHD może być spowodowane czynnikiem dziedzicznym, a oprócz tego nieprawidłowości w przebiegu ciąży, niedotlenienie okołoporodowe, urazy głowy czy zatrucia mogą nasilać objawy.

Jakie są przy ADHD objawy?

W układzie nerwowym osoby zdrowej ma miejsce duża siła procesu pobudzania i hamowania oraz wysoki stopień równowagi obu tych procesów. Natomiast  u osoby z ADHD procesy pobudzania mają przewagę nad procesami hamowania. Można to rozpoznać po objawach klasyfikowanych w 3 grupy: nadruchliwość, impulsywność oraz zaburzenia uwagi.

ADHD objawy związane z nadruchliwością:

• wiercenie się i częste zmienianie pozycji,
• nadmierna hałaśliwość,
• gadatliwość,
• trudność w zachowaniu się w sposób adekwatny do konkretnej sytuacji.

Określając ADHD objawy z tej kategorii, o dziecku mówi się, że jest go wszędzie pełno, ma niekończącą się energię i nie potrafi odpoczywać w ciszy i spokoju.

ADHD objawy impulsywności:

• niecierpliwość,
• działanie bez zastanowienia,
• nieprzewidywanie konsekwencji swoich zachowań,
• skłonności do przerywania innym rozmów.

Impulsywność u dzieci z ADHD przejawia się także tym, że wszystko, o czym nagle pomyślą, musi zostać zrealizowane – nie potrafią czekać na swoją kolej.

ADHD objawy związane z zaburzeniami uwagi:

• kłopoty z pamięcią,
• szybkie rozpraszanie się,
• potrzeba wielokrotnego powtarzania polecenia, tłumaczenia zadania, itp.,
• wykonywanie kilku zadań jednocześnie – finalnie żadne nie zostaje dokończone.

Dzieci przejawiające kłopoty ze skupieniem uwagi w zakresie ADHD sprawiają wrażenie, jakby w ogóle nie słyszały skierowanych do nich komunikatów. Szybko się nudzą i nie potrafią się skupić na tym, co nie wydaje się im atrakcyjne.

Dzieci z ADHD zachowują się tak samo jak inne –  wśród ponad 90% uczniów opisywane zachowania nie będą wynikiem występowania u nich ADHD. Jednakże część ich zachowań można wyjaśnić zaburzeniem ADHD, przy którym objawy nie ustępują (nawet z wiekiem) i są zdecydowanie bardziej nasilone, niż u dziecka zdrowego.

ADHD u dorosłych – po czym poznać?

Choć ADHD diagnozuje się głównie u dzieci w wieku szkolnym, nie jest wykluczone, że z tym zaburzeniem zmagają się także dorośli. Przejawia się to trudnościami w życiu codziennym, które zakłócają ich funkcjonowanie w pracy czy relacje w rodzinie i społeczeństwie. ADHD negatywnie wpływa także na jakość ich życia i poczucie własnej wartości.

ADHD u dorosłych – oznaki:

• problemy ze skupieniem uwagi,
• potrzeba nieustannej aktywności i bycia w ruchu,
• uczucie wewnętrznego niepokoju,
• impulsywne działanie,
• trudności z planowaniem zadań,
• wahania nastroju i trudność z regulowaniem emocji,
• szybkie nudzenie się.

Trzeba zaznaczyć, że pojedyncze objawy mogą występować także u zupełnie zdrowych osób – u chorych na ADHD te symptomy są zdecydowanie bardziej nasilone i długotrwałe.

Dorośli zmagający się z ADHD bardzo często mają problem ze zdobyciem wyższego wykształcenia. Problem stanowi dla nich dbanie o zdrowe posiłki i tryb życia – stąd częściej chorują i doznają urazów. Mają także trudności z nawiązywaniem relacji międzyludzkich i odnajdywaniem się w poszczególnych rolach społecznych.

ADHD u dorosłych kobiet i mężczyzn – kto częściej mierzy się z tym zaburzeniem?

Jeszcze niedawno panowało stwierdzenie, że ADHD znacznie częściej występuje u mężczyzn ze względu na nierzadko ich bardziej żywiołowy charakter. Tym samym nie zajmowano się diagnozowaniem ADHD u dziewcząt. Obecnie ta teoria została obalona, gdyż ADHD może mieć zupełnie inne objawy u chłopców i u dziewczynek. Stąd mówi się o takim samym stopniu częstotliwości zaburzeń u obu płci.

Kobiety z ADHD częściej maskują swoje trudności związane z codziennym funkcjonowaniem, aby uniknąć negatywnej krytyki ze strony społeczeństwa. Do problemów, z którymi borykają się dorosłe kobiety z ADHD należą: trudności w radzeniu sobie ze stresem, utrzymaniu relacji oraz w planowaniu, rozkojarzenie. ADHD może się pogłębiać w czasie ciąży i po urodzeniu dziecka, kiedy kobietę przytłacza konieczność wejścia w nową rolę.

ADHD u dorosłych mężczyzn przejawia się większą wybuchowością, zapominalstwem i słabszą umiejętnością słuchania. Prócz tego dają się zauważyć pozostałe objawy – trudność z wchodzeniem w relacje i utrzymywaniem ich, roztargnienie czy gubienie przedmiotów.

Jakie są skutki nieleczonego ADHD?

Niezdiagnozowane i nieleczone ADHD skutkuje trudnościami i kłopotami w codziennym funkcjonowaniu. Oto przykłady:

• Wahania nastroju i nagłe wybuchy złości skutkują częstymi zmianami pracy i niestabilnością utrzymania relacji międzyludzkich.
• Impulsywność i rozproszona uwaga zwiększają ryzyko wypadków komunikacyjnych lub innych.
• Brak utrzymywania kontroli nad odżywianiem wiąże się z prowadzeniem niezdrowego trybu życia, a to prowadzi do licznych chorób.
• Problemy z koncentracją i zapamiętywaniem prowadzą do niższych wyników w zakresie edukacji i w miejscu pracy, a w konsekwencji do obejmowania niższych stanowisk pracowniczych.

U wielu osób z ADHD występują inne dodatkowe, zaburzenia psychiczne – zaburzenia snu, osobowości, nadużywanie substancji psychoaktywnych, a także hazard.

ADHD u dzieci leczenie niepodjęte i konsekwencje

Diagnozę o występującym ADHD najczęściej stawia się po ukończeniu 7. roku życia. Niezwykle ważna jest skrupulatna obserwacja zachowań dziecka, u którego prawdopodobnie występuje owo zaburzenie. Zaniedbanie diagnozy skutkuje gorszymi wynikami w nauce, a w konsekwencji powtarzanie klasy. Dzieci z ADHD mają kłopoty z liczeniem i czytaniem, a to z kolei prowadzi do słabszych i znacznie wolniejszych osiągnięć w szkole. Wskutek tego dzieci często opuszczają zajęcia, spada ich samoocena, mogą też zamykać się w sobie. Ponadto, mogą przejawiać zachowania agresywne w stosunku do innych.

Jak lekarz rozpoznaje ADHD?

Zdiagnozowanie nadpobudliwości jest procesem skomplikowanym i wieloetapowym, w który często zaangażowanych jest kilkoro specjalistów. Nie istnieje jeden uniwersalny test umożliwiający rozpoznanie ADHD – co więcej, podobne objawy może mieć wiele innych zaburzeń: lęk, depresja, problemy ze snem. 

Dlatego też diagnozowanie ADHD przebiega stopniowo. W pierwszym kroku specjalista (np. psycholog) zbiera potrzebne informacje podczas wywiadu od potencjalnie chorego i rodziców. Niezwykle przydatne są tu również opinie opiekunów z innego środowiska niż dom – nauczyciel, wychowawca w świetlicy, itd.

Następnie psycholog przeprowadza specjalne testy psychometryczne (m.in. testy osobowości). Czasem wymagana jest również konsultacja z innymi specjalistami: psychiatrą, pediatrą lub neurologiem. Aby stwierdzić ADHD, musi być spełnionych kilka warunków, m.in. wykazywanie trwałego wzorca nieuwagi i/lub nadpobudliwości, która zakłóca funkcjonowanie w codziennym życiu. Ponadto, objawy muszą powtarzać się w więcej niż jednym miejscu – nie tylko w szkole, ale również w domu, na zajęciach dodatkowych, wśród kolegów i koleżanek.

W diagnozowaniu ADHD lekarze zachowują ostrożność, aby nie pomylić go z innymi zaburzeniami psychicznymi i chorobami (stąd przy diagnozie wykonuje się również  badanie słuchu i wzroku).

ADHD leczenie dzieci: jak wygląda?

Najskuteczniejszą metodą leczenia u dzieci jest połączenie: terapia behawioralnej i skrupulatnie dobrane leki na ADHD.

Terapia jako jedyny środek leczenia zalecany jest dzieciom w wieku przedszkolnym. W późniejszym wieku prawie zawsze stanowi uzupełnienie farmakoterapii.

Przy ADHD u dzieci leczenie i jego formę zawsze dobiera się indywidualnie, stosując psychoterapię indywidualną, grupową, rodzinną lub trening umiejętności społecznych.

Lek na ADHD dla dzieci

Jeśli objawy są mocno nasilone, przy ADHD u dzieci leczenie uzupełniane jest o farmakoterapię. W użyciu są leki na ADHD psychostymulujące (metylofenifdat) lub niepsychostymulujące (atomoksetyna), a także leki z grupy przeciwdepresyjnych lub przeciwpsychotycznych. Należy pamiętać, że przyjmowanie leków powinno odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza.

Jak leczyć ADHD u dorosłych?

Postawienie diagnozy o ADHD u dorosłych jest nieco trudniejsze niż u małoletnich. Bywa, że chorzy nie są w stanie przypomnieć sobie wszystkich kluczowych elementów z codzienności na przestrzeni lat, a właśnie te wiadomości są fundamentalne dla prawidłowej diagnosty. W takim przypadku warto skorzystać z pomocy rodziców czy przyjaciół, którzy mogą dysponować szerszą wiedzą. Trzeba też zachować ostrożność, gdyż inne zaburzenia, jak depresja, uzależnienia czy objawy lękowe, które pojawiają się w życiu danej osoby pogarszając jej funkcjonowanie, mogą być mylnie interpretowane jako zaburzenie ADHD.

Nigdy nie jest za późno na podjęcie leczenia ADHD. Po zdiagnozowaniu tego zaburzenia rozpoczyna się terapia, która najczęściej przebiega w sposób wielowymiarowy: od psychoedukacji, przez psychoterapię, po leczenie farmakologiczne, czyli odpowiednio dobrane leki na ADHD. Ostatecznie to terapeuta decyduje, jak leczyć ADHD u dorosłych, aby poprawić jakość życia pacjenta i pomóc mu w codziennym funkcjonowaniu.

 Lek na ADHD nie leczy docelowo zaburzenia, ale działa objawowo. Dlatego w leczeniu nie stosuje się wyłącznie farmakoterapii, ale łączy ją z innymi formami terapii.

Dobrze dobrane leki na ADHD pomagają zwiększyć koncentrację oraz zmniejszyć częstotliwość występowania impulsywnych zachowań. Psychoterapia z kolei wspomaga pracę nad trudnościami dotykającymi pacjenta każdego dnia.

Tricki pomocowe usprawniające funkcjonowanie z ADHD

Prócz zgłoszenia się do specjalisty, warto wypróbować inne działania usprawniające codzienne funkcjonowanie pomimo ADHD. Należą do nich zajęcia z kontroli zachowania i skupiania uwagi – na przykład ćwiczenia koncentracyjne. Dla dzieci mają one charakter zabawy. W ciągu dnia warto stosować zajęcia, które pomogą w rozładowaniu energii: basen czy jazda na rowerze. Skuteczne są również aktywności, w których ćwiczy się pewien schemat i powtarzanie, np. taniec lub sztuki walki. Warto zastosować też ćwiczenia relaksacyjne i oddechowe.

ADHD leczenie dzieci i dorosłych jest możliwe dzięki specjalistom z MindMatch. W bazie specjalistów dostępni są wykwalifikowani psycholodzy i psychoterapeuci, którzy mają doświadczenie w pracy z osobami borykającymi się z ADHD. Odpowiednia wiedza i kompetencje są z kolei gwarancją skutecznie przeprowadzonej terapii. Specjaliści podpowiedzą, jak radzić sobie z ADHD na co dzień i zastosują najlepsze metody leczenia.

FAQ - często zadawane pytania

Czym skutkuje nieleczone ADHD?

Nieleczone ADHD (głównie poprzez osłabienie koncentracji) może skutkować niższymi ocenami, czy niezdolnością do pozostania w jednej pracy przez dłuższy czas i niższymi zarobkami. Z drugiej strony jednak hiperaktywność może prowadzić do podejmowania nowych kroków w życiu, nowych pomysłów i niewyczerpanej motywacji do zaczynania na nowo. Uważa się że z tego względu ADHD mogło być nawet faworyzowane przez ewolucję (jaskiniowiec z ADHD zbudował więcej szałasów, upolował więcej mamutów i spłodził więcej potomków) i że średnio osoby z ADHD są inteligentniejsze, choć nie zawsze umieją to odpowiednio wykorzystać. Niezależnie jednak od majątkowych korzyści, nieleczone ADHD zawsze ma negatywny wpływ na nastrój.

Z czym można pomylić ADHD u dorosłych?

Ze względu na wybuchowość i energiczność, ADHD u dorosłych często można pomylić z zaburzeniem osobowości typu borderline lub chorobą afektywną dwubiegunową, które charakteryzują się dużymi i częstymi zmianami nastroju.