Poradnik dla rodziców: jak wychować dziecko adoptowane?

Kilka słów o tym, jak wychować dziecko adoptowane

Aktualnie kilkadziesiąt tysięcy dzieci w Polsce przebywa w ośrodkach adopcyjnych, rodzinach zastępczych i domach dziecka, czekając na nową rodzinę. Rocznie podejmowanych jest ponad 2000 adopcji, jednak liczba ta z roku na rok spada. Nierzadko chętnych rodziców odstraszają procedury prawne i obawy, jak wychować dziecko adoptowane. Warto bliżej się im przyjrzeć, aby świadomie podjąć decyzję o przyjęciu pod swój dach podopiecznego oczekującego na nowy dom.

Jak wygląda prawny aspekt adopcji w Polsce?

Jeśli chodzi o stronę prawną adopcji, terminem w tym użyciu jest „przysposobienie”. W Polsce wyróżnia się 3 formy przysposobienia:

1. Przysposobienie pełne to pełne włączenie dziecka do nowej rodziny, kiedy rodzice biologiczni dziecka zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej. Wówczas małoletni zyskuje prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych nowych rodziców, jednak w wyjątkowych okolicznościach adopcja może zostać rozwiązana. Za przyczynę tego uznaje się wtedy zupełny i trwały rozkład więzi pomiędzy rodzicami a dzieckiem. Dobro dziecka nie może jednak na tym ucierpieć.
2. Przysposobienie całkowite jest tym samym, co przysposobienie pełne, jednak nie może ono zostać rozwiązane. Stosuje się je w sytuacji, kiedy biologiczni rodzice wyrazili zgodę na adopcję swojego dziecka bez wskazania osób przysposabiających, nie żyją lub nie są znani.
3. Przysposobienie niepełne skutkuje luźniejszymi relacjami rodzinnymi (między adoptowanym dzieckiem a pozostałymi krewnymi prócz rodziców). W praktyce ta forma występuje bardzo rzadko.

Dzieci pozbawione opieki rodzicielskiej przebywają w wyznaczonych do tego placówkach: rodzinach zastępczych, domach dziecka, placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Najczęściej to tam dochodzi do spotkania dziecka z kandydatami na rodziców adopcyjnych.

Jak wygląda procedura adopcyjna?

Najważniejszym czynnikiem wskazującym na rolę adopcji jest dobro dziecka. Toteż istnieje szereg kryteriów kwalifikacyjnych, które muszą spełnić przyszli rodzice. Muszą m.in. posiadać odpowiednie kwalifikacje moralne, zdrowotne i stabilną sytuację materialną oraz uzyskać opinię kwalifikacyjną ośrodka adopcyjnego wraz ze świadectwem ukończenia szkolenia organizowanego przez ten ośrodek.

Procedura adopcyjna rozpoczyna się złożeniem dokumentów w dowolnym ośrodku adopcyjnym w Polsce oraz dokonaniem oceny kwalifikacji osobistych kandydatów oraz ich motywacji do adopcji. Ocena ta jest niezbędna do podjęcia szkolenia. Podczas rozmowy wstępnej przyszli rodzice zostają zapytani o staż małżeński, zdrowie fizyczne i psychiczne, w tym brak uzależnień, niekaralność oraz warunki materialne i mieszkaniowe.

Różnica wieku między rodzicami a dzieckiem powinna wynosić minimalnie 18, a maksymalnie 40 lat.

Pogłębianie oceny wstępnej następuje poprzez późniejsze spotkania indywidualne, diagnozę pedagogiczną i psychologiczną oraz wywiad. Później kandydaci na rodziców adopcyjnych przechodzą szkolenie. Zakończeniu przygotowań towarzyszy wystawienie przez ośrodek opinii kwalifikacyjnej, po czym rozpoczyna się okres oczekiwania na dziecko. Ośrodek skrupulatnie dobiera rodziców i ich warunki do danego dziecka. Dopiero po akceptacji potencjalnych rodziców następują pierwsze kontakty z dzieckiem.

Wskutek pozytywnego przebiegu spotkań, przychylnej opinii ośrodka adopcyjnego, na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego dokonuje się przysposobienie dziecka.

Co czują dzieci adoptowane?

Każde dziecko adoptowane jest dzieckiem zranionym. Nawet niemowlę odczuwa traumatyczne oddzielenie go od podstawowego opiekuna. Dlatego trzeba otoczyć je miłością i cierpliwością.

Dzieci adoptowane (szczególnie nastoletnie) nierzadko odczuwają samotność i niezrozumienie. Ich poczucie własnej wartości jest niskie wskutek doświadczenia odrzucenia i świadomość niestanowienia dla nikogo żadnej wartości, co mogą zmienić rodzice adopcyjni.

Psychika dziecka adoptowanego jest obciążona negatywnymi doświadczeniami, a warto wiedzieć, że układ nerwowy w młodym wieku intensywnie się rozwija, co wpływa na kształtowanie sposobu wyrażania emocji, wykonywanych czynności czy ogólnie – istnienia. Przypuszcza się, że doświadczone we wczesnym okresie życia urazy społeczno-emocjonalne mogą być przyczyną poważnych zmian w mózgu. Będą one odpowiadać za przedwczesne dojrzewanie ważnych ścieżek nerwowych. To z kolei skutkuje stymulacją przysadki mózgowej i włączeniem ścieżek hormonów związanych z dojrzewaniem. Adoptowane dzieci 25 razy częściej niż inne przechodzą przedwczesne dojrzewanie.

Małoletni z ośrodków adopcyjnych nierzadko przejawiają zachowania agresywne, stany apatii, wybuchu złości, poczucie oderwania od rzeczywistości czy brak zaufania wobec „nowych” rodziców. Jest to skutek tego, co czują dzieci adoptowane w wyniku doświadczonej traumy – jednorazowej lub powtarzających się druzgocących wydarzeń w przeszłości. Psychika dziecka adoptowanego, jego mózg i system nerwowy wywołują takie zachowania w celu obrony przed potencjalnym zagrożeniem. Często jest to odpowiedź na stres i wyuczona reakcja, by przetrwać.

Wiele dzieci błędnie obwinia się za to, że pochodzi z ośrodka adopcyjnego. Zadaniem nowych rodziców jest pomaganie w stopniowym wychodzeniu z tego założenia i odbudowanie jego samooceny. Odbywa się to poprzez wspólne spędzanie czasu, cierpliwość, słuchanie, poświęcanie uwagi i rozmowy.

Jak reagować na problemy z adoptowanym dzieckiem?

Mimo szczerych chęci pracy z oswajaniem pociechy w nowym domu i pragnienia pokochania, rodziców mogą czekać problemy z adoptowanym dzieckiem. Psychika dziecka adoptowanego, które doświadczyło odrzucenia, nierzadko nie potrafi pojąć bezinteresownej miłości, jaką rodzice chcą go obdarzyć. Toteż małoletni może nie potrafić przyjąć tego uczucia.

To, jakie przejawiają dzieci adoptowane problemy wychowawcze, niekiedy wynika z nieprawidłowego podejścia rodziców. Zdarza się, że – nawet nie do końca świadomie – rodzice, dając dziecku dom, przestrzeń do rozwoju, niezbędne wyposażenie, ubrania, sprzęt komputerowy, liczą na „zwrot” w postaci dobrych wyników w nauce czy wzorowego zachowania. Wszelkie potknięcia pociechy budzą obawy wśród rodziców – czy nie jest to wada po biologicznych przodkach.

Niezwykle ważnym zadaniem nowych opiekunów jest zrozumienie dziecka i targających nim emocji oraz nauczenie go samokontroli. Nawet najlepiej przebyte szkolenie w ośrodku adopcyjnym w praktyce może być bardzo trudnym testem. Często dzieci adoptowane wymagają więcej poświęconego czasu, niż inne.

Wychowanie dziecka adoptowanego powinno odbywać się z cierpliwością i wyrozumiałością, ale też konsekwentnie. Nie należy pobłażać czy lekceważyć złych nawyków pociechy tylko dlatego, że ma za sobą trudną przeszłość. Wytrwale i krok po kroku należy wprowadzać dziecko w nowe dla niego, obowiązujące zasady: pory posiłków, czas na sen, godziny na zabawę. 

Udzielanie wsparcia małoletniemu może być na dłuższą metę męczące, a w konsekwencji prowadzić do naruszenia kruchego jeszcze zaufania. Bardzo często rodziny z dzieckiem adoptowanym korzystają ze wsparcia psychologów i psychoterapeutów, biorą udział w terapiach rodzinnych, poznają techniki relaksacyjne. Rodzice dodatkowo uczą się stosować w życiu codziennym wskazówki, jak wychować dziecko adoptowane.

Jak rozpoznać i pokonać zaburzenia psychiczne u dzieci adoptowanych?

Wychowanie dziecka adoptowanego nierozerwalnie wiąże się z zadbaniem o jego zdrowie psychiczne, a to nie należy do łatwych zadań. W zależności od wieku podopiecznego, ma on za sobą różne doświadczenia, często traumatyczne, co przejawia agresją, złością, mogą się też pojawić stany lękowe i depresyjne. To poważne zaburzenia psychiczne u dzieci adoptowanych, z których rodzice – mimo najszczerszych chęci – nie zawsze potrafią wyprowadzić swoje pociechy. Również w tym przypadku niezbędna może się okazać wizyta u psychologa bądź psychoterapeuty. 

Zanim do niej dojdzie, warto porozmawiać z dzieckiem o swoich obserwacjach. W tej sytuacji ważna jest szczerość. Takie rozmowy nie powinny wynikać z jakiejkolwiek strategii wychowawczej, ale z prawdziwego zainteresowania i chęci zaangażowania. Jeśli dziecko wyczuje, że zainteresowanie nim jest pozorne i nie wynika z prawdziwej troski, a z chęci zmienienia go, może poczuć się odrzucone – po raz kolejny w swoim życiu.

Nieleczone zaburzenia psychiczne u dzieci adoptowanych, jak i u każdej innej grupy, mogą prowadzić do nasilania się objawów, pociągają kolejne zaburzenia, a w konsekwencji mogą być przyczyną różnych chorób psychicznych, np. depresji.

Zraniona psychika adoptowanego dziecka: ile trwa docieranie do niej rodziców?

Nie jest wyznaczony limit czasu, jakiego adoptowana pociecha potrzebuje, by odnaleźć się w nowej sytuacji i zaufać nowym rodzicom. Każde dziecko jest inne i należy poświęcić mu tyle czasu i uwagi, ile potrzebuje, szczególnie na początkowym etapie. Warto pokazać mu swoją gotowość, obecność, wychodzić z propozycjami wspólnego spędzania czasu, rozwijania zainteresowań, poznawania nowych atrakcji i miejsc. Nie należy jednak przesadzić – ważne, by dziecko czuło się komfortowo i stopniowo przyzwyczajało do nowego środowiska. Otrzymane od rodziców poczucie bezpieczeństwa pozwoli krok po kroku na budowanie zaufania.

Istotna jest także obserwacja zachowań dziecka, a w przypadku niepokojących oznak, podjęcie konkretnych działań, np. konsultacja z psychologiem.

Wychowanie dziecka adoptowanego a odrzucanie rodziców: jak sobie poradzić?

Rodzice adopcyjni muszą wytrzymać wiele gorzkich słów, wypowiadanych przez dzieci, jak „Ty mnie nigdy nie rozumiesz”; „Nikt nie może mi pomóc”. W takich chwilach warto pamiętać, że na poziomie nieświadomym zachowanie małoletniego jest reakcją na wczesne porzucenie. Wybuchy złości, niekontrolowane słowa nie są jego wyborem, lecz efektem wpływu silnie urazowych doświadczeń. Szczególnie od starszych dzieci świadomych swojego pochodzenia, rodzice mogą usłyszeć „Nie jesteście moimi rodzicami”. Warto wiedzieć, że za tymi słowami kryje się głębokie pragnienie usłyszenia „Jesteśmy twoimi rodzicami i nic tego nie zmieni”.

Tak naprawdę wszelkie oznaki buntu czy odrzucenia są głośnym wołaniem o jeszcze więcej troski, czasu i miłości. Ważne jest, aby wysłuchać dziecka ze spokojem i zrozumieniem i nie wpadać w złość i emocje. Nierzadko mówi się o testowaniu rodziców przez dziecko adopcyjne. Chce ono bowiem sprawdzić, czy nawet po popełnieniu błędu będzie tak samo kochane. Zazwyczaj takie zachowania ustępują w przeciągu kilku miesięcy do kilku lat, jednak troską i miłością należy otaczać dziecko przez całe życie.

Przejawiające przez dzieci adoptowane problemy wychowawcze warto skonsultować ze specjalistą. Psychologowie i psychoterapeuci pomagają w rozwoju zdrowych relacji, właściwym podejściu do budowania wspólnoty rodzinnej i stopniowego nabierania zaufania do siebie nawzajem. Wykwalifikowani specjaliści podpowiedzą, jak skutecznie pokonywać problemy z adoptowanym dzieckiem, pomogą także małoletniemu w panowaniu nad emocjami i zrozumieniu jego nowej sytuacji. Warto skorzystać z pomocy psychologa, aby dać sobie szansę na stworzenie zdrowo funkcjonującej rodziny.

 

FAQ - często zadawane pytania

Co czują dzieci adoptowane?

Dzieci adoptowane na ogół czują się odrzucone i samotne. Może to skutkować nieufnością oraz niską samooceną. Często odrzucają miłość bojąc się, że same zostaną odrzucone. Zadaniem przybranych rodziców jest zapewnienie im tego co zostało im początkowo odebrane - miłości i poczucia przynależności. Z uwagi na nieufność dziecka, zdobycie jego zaufania może zająć dużo czasu.

W jakim wieku najlepiej powiedzieć dziecku że jest adoptowane?

Najlepiej powiedzieć dziecku, że jest adoptowane już w wieku przedszkolnym. Dziecko najprawdopodobniej zapyta skąd się wziąłem?, mamusiu, jak mnie urodziłaś?. Wtedy warto wyjaśnić dziecku, że zostało adoptowane podkreślając tą część historii, która mówi jak bardzo było chciane w obecnej rodzinie. Można też nie mówić tego dziecku, ale wtedy przez całe życie trzeba będzie się tej historii trzymać (z pełną świadomością, że prawda może wyjść kiedyś na jaw i popsuć relację między dzieckiem a rodziną).